Fiyat İstikrar Fonu gerçeği: Fiilen ‘politik katkı’ olarak kullanılıyor!

2018’de dövizdeki yükseliş ile Hayat Pahalılığına karşı “mücadelede” gündeme gelerek kamuoyu bilgisine gelen ancak KKTC’de hükümetlerin 1978’den bugüne kadar yasal maksadı dışında hunharca kullanmaktan çekinmediği Fiyat İstikrar Fonu (FİF) yine tartışma konusu…

Pratikte kamu personel giderlerini, emekli maaşları, emekli ikramiyelerini ve daha birçok gideri finanse eden bir yapı olarak karşımızda duran fon, bütçe açıklarının imdadına yetişmeye devam ediyor…

Ocak 2010 yılında yapılan değişiklikler ile güncellenen, Bakanlık bünyesinde özel bir depozito hesabında tutulmak üzere Fiyat İstikrar Fonu Yasası 9 Kasım 1978’de, yani Türkiye’den 2 yıl önce Anayasa'nın 74'üncü maddesi gereğince, Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkan Vekili tarafından Resmi Gazete'de yayınlanmak suretiyle ilân olundu…

KKTC’de hükümetler söz konusu fona dâhil etmesi nedeniyle zamlanan yeni ürünleri de zaman zaman belirleyerek “yerli üretimi desteklediğini” iddia ediyor.

FONUN ‘YASAL’ AMACI…

İlgili yasada fonun, pratiğe yansıdığı tartışmalara konu olan amacı ise şu şekilde anlatılıyor;

“(1)    Bu Yasanın yürürlük tarihinden sonra olması muhtemel akaryakıt maliyetinde fiyat artışlarını Fondaki mevcut para oranında karşılamak ve bu şekilde mümkün olduğu kadar bu artışların tüketiciye yansımasını önlemek;

(2) Tüketim maddelerinin tüketiciye istikrarlı bir fiyatla arzını sağlamak;

(3) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin tarımsal ürünlerinin dünya piyasalarında geçerli fiyat düzeyinde pazarlanmasında ve üreticilerin gelirinde yeknesaklık ve istikrar sağlamaktır. Bakanlar Kurulu, Resmi gazete ‘de yayımlanacak bir Emirname ile akaryakıt ve belirleyeceği tarımsal ürün ve tüketim maddelerinin bu Yasa kapsamına alınmasını veya çıkarılmasını saptar.

Bakanlar Kurulu, Resmi Gazete ’de yayımlayacağı bir Emirnameyle, akaryakıt maliyetinde fiyat artışlarına karşı fiyatlarda istikrar sağlamak, tüketim maddelerinin tüketiciye istikrarlı bir fiyatla arzını sağlamak ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin  tarımsal  ürünlerinin  dünya piyasalarında geçerli  fiyat düzeyinde pazarlanmasında  ve üreticilerin gelirinde yeknesaklık  ve istikrarı sağlamak için 5’nci madde uyarınca bu Yasa kapsamına alınan  akaryakıt,  tarımsal ürün ve tüketim maddelerinin  her biri için  Fon’a yatırılacak miktarları saptayabilir.

Bu miktarlar, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde üretilen veya imali yapılan mallar ile ithal mallarında Fiyat İstikrar Fonuna konu olan ve  yatırılması öngörülecek miktara esas teşkil eden veya edecek malın karar tarihindeki birim satış fiyatının %100’ünü, ihraç mallarında ise Ticaret işleriyle ilgili Bakanlıkça tespit edilecek Fiyat İstikrar Fonuna konu olan malın ihraç tescil fiyatının  %100’ünü aşamaz.

Bu miktar, Mal ve Hizmetler (Düzenleme ve Denetim) Yasası veya onu değiştiren veya yerini alan herhangi bir yasaya uygun olarak yapılan azami fiyatların saptanmasında, söz konusu yasanın göz önünde tutulmasını öngördüğü hususlara ek olarak dikkate alınır.”

AKARYAKIT FİYAT ARTIŞI KARŞISINDA BALANS SAĞLAMASI GEREKİRKEN…

Fonun adeta “politik bir katkı olarak” yürürlükte olduğu eleştirileri öteden beri kamuoyuna yansıyan bir gerçek…

Fonun tablolarını inceleyen bazı ekonomistler de bu durumu açıkça gördüklerini iddia ediyor.

Öte yandan yasal amaçları arasında “akaryakıt maliyetinde fiyat artışlarına karşı fiyatlarda istikrar sağlamak” ve tüketiciye mümkün olduğu kadar bunu yansıtmamak olan söz konusu fonun, son haftalarda gerçekleşen fahiş akaryakıt zamları karşısında ise “ne işe yaradığı” yeniden gündeme geldi…

FİYAT YÜKSELİYOR, DEPO DOLMUYOR… FİF NE İŞE YARIYOR?

Akaryakıt fiyatları dövize bağlı olarak belirlense de, eriyen “alım gücü” karşısında özellikle dar gelirlilerin hayat koşulları ülkemizde giderek zorlaşıyor. 

Başbakanlık 2021 Şubat ayında yaptığı açıklamada akaryakıt fiyatlarına zam konusunda, Fiyat İstikrar Fonu’ndan aradaki kaybın karşılanacağı açıklamış, artışların vatandaşa yansıtılmayacağını, Devlet Maliyesi’nin bundan kaynaklanacak kaybı Fiyat İstikrar Fonu’ndan karşılayacağını vurgulamıştı.  

Ancak hükümet 3 ay içinde birden fazla kez benzine zam yapmakla kalmadı, geçtiğimiz gün gelen “büyük zamla” tepkileri de çekti.

Güney Kıbrıs'a nazaran birimde ucuz olan akaryakıt, alım gücü nedeniyle her yıl eridikçe eriyor... 

TİCARET ODASI ‘PAHALILAŞMA SEBEBİ’ DİYOR…

Kıbrıs Türk Ticaret Odası (KTTO), 2021 Nisan ayı sonunda yaptığı bir açıklama ile hükümetler tarafından “yerli üretime destek” gerekçesi ile sürdürülen ithal ürünlerden Fiyat İstikrar Fonu (FİF) alınması uygulamasının, “KKTC’deki genel fiyat  dengesini halkın aleyhine olacak şekilde yükselttiğini ve hayatı pahalılaştırdığını” açıklamış, fon hakkında “Bu gerçeğin, yıllardan beri devam eden uygulamalarla çeşitli şekillerde kanıtlandığı halde ısrarla gündemde tutulmakta ve ‘fonlu ürün’ yelpazesine yenileri eklenmektedir” ifadeleri dikkat çekmişti.

Oda örnekleyerek yaygın şekilde kullanılan plastik poşetler için kilo başına 6 TL’lik bir fon konulmasının, bu poşetlere ödenen bedeli yaklaşık %65 oranında pahalılandırdığını, böylece, halkın daha yüksek bir fiyat ödeyerek yerel  plastik poşet üretimine destek sağlayacağı varsayılarak sınırlı sayıdaki üreticiye “politik katkı” yapıldığını açıklamış, halkın pahalı ürün kullanması ile sürdürülen bu düzene “yerel üretimi teşvik” denildiğini, oysa halkın geçimini zorlaştıran bu sistemin, Kıbrıs Türk ekonomisinin rekabet gücünü de zayıflatmakta ve ürünlerin dış pazara açılamaması sonucunu doğurduğunu iddia etmişti.

FONLARI KALDIRIN ÇAĞRISI...

Kıbrıs Türk Ticaret Odası, özellikle içinden geçmekte olduğumuz salgın koşullarında ve sonrasında ekonomiler arasındaki rekabetin artacağına, ancak ve ancak  verimli üretim yapabilen, müşteri memnuniyetini en üst düzeyde sağlayabilen ekonomilerin halklarına refah vaad edebileceğine dikkati çekerek, yerel üretimin maliyet düşürücü önlemlerle teşvik edilmesi gerektiğini hatırlattı; hükümeti, alkollü içki, sigara ve tütün, akaryakıt dışındaki ürünlerden alınan bütün fonları kaldırmaya çağırdı.

VERGİ UZMANI GÖKSEL SAYDAM: “İŞLEVİ DIŞINDA ‘VERGİ TÜRÜ’ YERİNE KOYULDU…”

Kıbrıs Postası’nın görüşünü sorduğu Vergi Uzmanı, Mali Müşavir Göksel Saydam ise fonun, adeta bir “vergi kalemi” ve “hükümetin bir gelir kaynağı” şeklinde işlediğini düşünüyor…

Yasal amacından uzak bir şekilde fonksiyon üstlendiğini anlatan Saydam, özellikle bu pandemi döneminde fonun “pahalılaşmayı artırdığı” görüşüne katılıyor…

Göksel Saydam, fonun yasal amacında da belirtildiği gibi enflasyona karşı, TL’nin değer kaybı karşısında işlevi olmadığını ifade ederek akaryakıt zamları karşısında da etkisiz olduğunu söyledi.

Göksel Saydam, fonun yasal amacına dönmesi ve işlevini gerçekleştirmesi gerektiğini ifade etti.

ŞEFFAFLIK SORUNU…

Pratikte kamu personel giderlerini, emekli maaşları, emekli ikramiyelerini ve daha birçok gideri finanse eden bir yapı olarak karşımızda duran fon, mevcut yapısı ile bütçe açıklarının imdadına yetişmeye devam ediyor…

Bu durum ise fonun “şeffaflık” sorunu olduğunu akıllara getiriyor…

Fondaki kaynakların aktarımı ile ilgili bir çok iddia var…

Kamu giderlerinin telafisi yanında bunlardan biri de akaryakıt bayilerine “peşkeş” de iddilar arasında…

Yetkililer bu iddiaları yalanlamakla birlikte söz konusu fonun “şeffaflık sorunu” olduğu da herkesin kabul ettiği bir başka gerçek…