Doç. Başgut, 'akılcı ilaç kullanımı ve başarısızlık nedenleri'ni yazdı

Akılcı ilaç kullanımı, hastanın klinik gereksinimlerini karşılayan doğru tedavinin, hastanın bireysel ihtiyacına uygun dozda, yeterli sürede, en düşük maliyetle alması olarak tanımlanır. Bununla birlikte, hastanın tedavi süresince ve tedavi sonrasında ilacın etkinliği, istenmeyen etkileri ve kullandığı diğer ilaçlarla olası etkileşmeler yönünden izlenmesi de bu süreç içerisinde yer alır. Akılcı ilaç kullanımında temel kriterler doğru tanı, doğru ilaç, doğru hasta, doğru bilgilendirme ve doğru takip olarak belirlenmiştir. Bu kriterlerden ilk üçü özellikle reçete yazılması aşamasında önemlidir ve hastayı tedavi eden doktoru ilgilendiren konulardır. Doğru bilgilendirme ve doğru takip aşaması ise eczacıya önemli görevler düşmektedir. İlaçların akılcı kullanımında hekimin yazdığı reçete kadar eczacının da işbirliği önemlidir. Reçeteler esas olarak eczacıya yönelik yazılardır. Bu bağlamda reçetenin incelenmesi, varsa yanlışlıkların saptanması, hekimle işbirliği halinde reçete hatalarının ve eksikliklerinin giderilmesi, hastanın ilaçları hangi zamanda ne kadar süre ilacı kullanması gerektiği, hazırlanması gereken bir ilaçsa nasıl doğru bir şekilde hazırlayacağı, ilaçlarını uygun koşullarda nasıl saklaması gerektiğini de içeren bilgileri aktararak hastaların ilacı doğru şekilde kullanabilmeleri için bilgilendirilmesi, hastanın tedaviye uyuncunun sağlanması açısından eczacının rolü önemlidir.

Eczacı, ilaçla ilgili özel eğitim almış, ilaç hazırlama sanatını iyi bilen ve hekimin önerisi doğrultusunda ilaçların hastalara sunulmasında tek yetkili ve sorumludur. İlaç endüstrisindeki teknolojik gelişmeler le de paralel olarak günümüzde eczacının rolü ilaç merkezli olmaktan çok hasta merkezli olmaya doğru yönelmiştir. Bu da eczacıya hastaların ilaç ve tedavileri hakkında daha detaylı bilgilendirilmesi konusunda yeni sorumluluklar yüklemektedir. Doğru bilgilendirme ve takip, hastanın tedavisinin başarısının yanında hastanın tedavi sürecinde karşılaşabileceği olası ilaç etkileşmelerinin ve ters ilaç reaksiyonlarının önlenmesine ve bununla birlikte devletin sağlık giderlerinin büyük bir kısmını oluşturan ilaç harcamalarının da en aza indirilmesine imkan verecektir.

Akılcı ilaç kullanımının üç önemli ayağı hasta, hekim ve eczacıdır. Bu sürecin başarısızlığı da bu üç ayaktan her birindeki aksamaya bağlı olarak ortaya çıkar. Türk Farmakoloji Derneği tarafından düzenlenen Akılcı İlaç Kullanımı ile ilgili eğitim toplantılarının TFD Bülteninde rapor edilen sonuçlarına göre (109. Sayı, sayfa: 10-11, 2011) hasta kaynaklı başarısızlık nedenleri arasında hastaların reçetesiz ilaç kullanma alışkanlıkları, bilgi eksikliği ve bilgilendirilme konusunda isteksizlikleri, eşdeğer ilaçlar konusundaki ön yargıları ve reçete karşılama sürecinde aceleci davranmaları yer almaktadır. Hekimler açısında ise firma baskısı ve promosyonlar, eczacı ve hasta ile iletişim sorunları, zaman sorunu dolayısıyla hastanın özgeçmişinin yeteri kadar sorgulanmaması (kronik hastalıları, kronik olarak kullandıkları veya son dönemde kullandıkları ilaçlar, son zamanlarda olası ilaç etkileşimlerine neden olabilecek varsa daha fazla tükettikleri besinler, v.b.), ilaç etkileşimleri konusunda bilgi eksikliği, reçetelerin okunaksız yazılması, eksik veya özellikle doz ve formülasyon hatası içeren reçeteler, piyasada bulunmayan ilaçların reçetelenmesi akılcı ilaç kullanımı sürecini olumsuz etkilemektedir. Bu sürecin başarısızlığında eczacıdan kaynaklanan sorunlar arasında ise hekim ve hasta ile iletişim sorunları, zaman sorunu dolayısıyla hastaların yeterli derecede bilgilendirilmemesi, ilaç hastaya anlatıldıktan sonra nasıl kullanacağı konusunun hasta tarafından anlaşılıp anlaşılmadığının sorgulanmaması, özellikle ilaçların saklama koşulları ile ilegili hastaların uyarılmaması, ekonomik kaygılar nedeniyle reçetesiz verilmemesi gereken ilaçların hastaya reçetesiz olarak sunulması sayılabilir.

Sonuç olarak akılcı ilaç kullanımı olgusunun iyi anlaşılması, bu sürecin uygulanmasında hasta, hekim ve eczacıdan kaynaklanan sorunların giderilmesi için bu üç ayakta yer alan gerek hastaların gerekse sağlık personelinin akılcı ilaç kullanımı konusunda eğitilmesi, tedavide başarıyı artıracak, hastanın güvenliğini sağlayacak ve akılcı ilaç kullanımının en önemli sonuçlarından biri olan sağlıkta ilaç giderlerinin en aza indirilmesiyle birlikte ülke ekonomisine de önemli katkı sağlayacaktır.